Het ontstaan en gebruik van Straatnamen en Huisnummers

In Nederland bestaat volgens de Wet Basisregistratie Adressen en Gebouwen ieder adres uit de aanduiding van de openbare ruimte (straatnaam), de nummering (huisnummer), de postcode en woonplaats. Voor ons is het heel gewoon dat er staatnamen zijn en dat huizen een huisnummer hebben maar dat is niet altijd zo geweest. Huizen waren herkenbaar aan uithangborden of gevelstenen of je gaf een omschrijving van de plek waar je huis stond. Die manier van navigeren naar een huisadres kennen wij (gelukkig) niet meer. In de huidige tijd gebruiken wij naast navigatiesystemen de straatnaam en het huisnummers om op het juiste (onbekende) adres terecht te komen.

Straatnamen
Vanaf het moment dat mensen op een vaste plek in huizen gingen wonen moest je kunnen vertellen waar je precies woonde. Dat waren eerst hele lange beschrijvingen van de plek waar je huis stond. In de Middeleeuwen gingen de mensen die beschrijving steeds verder inkorten tot de namen die wij nog steeds gebruiken.

Vaak zijn dat namen die in de volksmond zijn ontstaan door:

de functie van de plaats: Melkmarkt, Hoofdweg
de ligging van de straat: Achterstraat, Voor de Poort
de persoon die er gewoond heeft: Barteljorisstraat
het gebouw dat er staat: Kerkstraat, Schoolstraat
de nabijgelegen plaats waarheen de weg gaat: Zuiderzeestraatweg, Zwolseweg.

Later werden ook steeds vaker straten vernoemd naar personen met een bepaalde staat van dienst bijvoorbeeld: Koningin Emmalaan, Burgemeester Toornstralaan. Toen 1900 hele wijken tegelijk gebouwd werden kregen deze wijken een bepaald thema zoals bijvoorbeeld Volgelbuurt of Zeeliedenbuurt. De oudste straten zijn uit de twaalfde eeuw, daarvoor werden straatnamen niet opgeschreven.

Pas in 1851 is in de Gemeentewet vastgesteld dat straatnamen officieel moeten worden vastgelegd. Vanaf die tijd worden er ook straatnaambordjes geplaatst. Straatnamen werden onderdeel van de administratie. Belangrijk voor politie, brandweer, ziekenwagen.

De namen voor nieuwe straten worden vastgesteld door het College van Burgemeester en Wethouders in samenwerking met een (advies)commissie, de gekozen namen worden vastgelegd in een straatnaamverordening. De Vereniging van Nederlandse Gemeentes heeft hiervoor richtlijnen opgesteld.

Gemeentes zijn verantwoordelijk voor het registreren en bijhouden van de gegevens van adressen en gebouwen. De gemeentes zorgen er voor dat deze gegevens bij Kadaster bekend worden. Kadaster neemt deze gegevens vervolgens op in het BAS (Basisregistratie Adressen en Gebouwen).

Huisnummers
In 1800 is het gebruik van een huisnummer verplicht geworden. Dit was het idee van Napoleon die ook het gebruik van een achternaam introduceerde.

Voor die tijd hadden huizen een naam met een bijpassend huistekens. Als je door het historisch centrum van een stad loopt zie je die boven aan de gevel van oude panden als gevelsteen of uithangbord. Veel gevelstenen of uithangborden hadden een afbeelding van het beroep van de oorspronkelijke bewoner van het pand. Zo kon bijvoorbeeld een kuiper een botervat laten afbeelden, of een schrijver een veer. Op die manier kreeg een gebouw een unieke herkenbare identiteit. De wapenschilden van kroegen en de zware, smeedijzeren borden van handwerkers waren niet erg geliefd, omdat ze vaak het licht tegenhielden en soms op de hoofden van voorbijgangers vielen.

Nummering was natuurlijk praktischer en eenduidiger. Nummering was nodig omdat de overheid alle huizen goed in kaart wilde brengen voor het kadaster, dit in verband met de belastingheffing. In eerste instantie werden de huizen per wijk genummerd, bijvoorbeeld Wijk A, nr. 1, nr. 2 enzovoort. Later werd geconstateerde dat dit een ingewikkeld systeem was en al rond 1800 werd besloten om in plaats van per wijk per straat te gaan nummeren. Zo begon bijvoorbeeld de nummering aan de Prinsengracht N.Z. aan den Amstel met nr. 1, 2, 3 enzovoort. tot en met nr. 464 aan de Brouwersgracht. Alle huizen aan de Prinsengracht waren daarmee in kaart gebracht. In die tijd werd nog geen onderscheid gemaakt tussen even en oneven nummers. De nummering liep gewoon door van 1, 2, 3 enzovoort.

In de negentiende eeuw is er doorlopend sprake van hernummering. Omdat er nieuwe huizen bijkwamen, maar ook omdat soms van systematiek veranderde werd. De overheid vond het handig om de even nummers aan de ene kant van de straat te doen en de oneven nummers aan de andere kant van de straat. Zo kon alles overzichtelijk in kaart gebracht worden voor de huizenbelasting. Over het algemeen zijn de oneven nummer aan de linkerzijde en de even nummers aan de rechterzijde van de weg, gezien vanaf het centrum van een stad.

Huisnummers met toevoegingen hebben veel variaties:
Nummering op één perceel:

De huizen hebben hetzelfde huisnummer met een toevoeging van een letter 1a, 1b, 1c enzovoort.
In Amsterdam wordt een benedenverdieping aangeduid met ‘huis’ (afkorting hs) en hebben de bovenverdiepingen romeinse cijfert I (één hoog), II (twee hoog). ‘Sous’ wordt gebruikt voor het souterrain. In 1995 is dit systeem vervangen voor ‘h’, ‘1’, ‘2’ enz. Maar in de praktijk wordt het ‘oude systeem’ nog vaak gebruikt.
Bij sommige portiekflats is op de begane grond de berging. De woning op de 1e etage krijgt dan de aanduiding ‘hs’, de woning op de tweede verdieping I, dat werkt soms verwarrend.
In Utrecht heeft de eerste bovenwoning de toevoeging ‘bis’ en de tweede ‘bis A’.
In Haarlem worden beneden- en bovenverdiepingen aangeduid met Zwart (ZW) en Rood (RD).
Een studentenflat of bejaardenwoning heeft vaak één huisnummer. Daarachter komt de toevoeging van de verdieping en het kamernummer, bijvoorbeeld 103-309 (103 (huisnummer) – 3 (verdieping) 09 (kamer). In Maastricht gebruiken ze de volgende combinatie 146A02, 146 (huisnummer), A (begane grond), 02 (kamer).

Naderhand tussen gebouwde woningen
De nieuw gebouwde woning krijgt bijvoorbeeld de toevoeging a, b, c. De letters I en O worden niet gebruik omdat dit verwarring kan geven met de cijfers 1 en 0.

Samenvoegen van woningen
Worden twee of meerder woningen als een huis samengevoegd dan wordt de nummering bijvoorbeeld 102-104 of 102-106.

Er zijn ongetwijfeld nog meerdere varianten van huisnummers met toevoegingen dan die hierboven genoemd zijn.

Het systeem van straatnamen en huisnummers is iets wat wij dagelijks gebruiken en waar nog steeds aanvullingen op gedaan worden. De gegevens van adressen en huisnummers worden bijgehouden door Kadaster in de BAS (Basisregistratie Adressen en Gebouwen). Als je een huisnummer wilt aanvragen, wijzigen of intrekken dan kun je hierover informatie aanvragen bij je gemeente.

Wet Basisregistratie Adressen en Gebouwen

BAS (Basisregistratie Adressen en Gebouwen)